Չնայած պատմության հասանելի լինելուն, ազգերը բազմիցս անում են նույն սխալները և չեն կարողանում դասեր քաղել անցյալից, ինչը ցույց է տալիս, որ
եթե պատմությունը տվյալ պահին նույնիսկ ինչ-որ մի բանի սովորեցնում է, ապա միայն այն, ինչը տվյալ ազգը երբեք չէր սովորել։
Մեր դարաշրջանի քաղաքակիրթ կյանքի ամենակարևոր նշաններից մեկն այն է, որ անհատները և հասարակությունները, ձգտելով բավարարել իրենց աճող կարիքները՝ ֆիզիկական և (իրենց թվացյալ) հոգևոր, շարունակաբար հարստացնում են առօրյան անհրաժեշտ ապրանքներով: Նրանք ավելի ու ավելի են կազմակերպում իրենց կյանքը՝ դարձնելով այն ավելի հարմարավետ և գեղեցիկ՝ կենտրոնանալով «արժանապատիվ և բարեկեցիկ կյանքի» վերաբերյալ մեծամասնության գաղափարների վրա:
Մարդիկ հարմարավետություն են փնտրում ամենուր՝ հարմար աշխատանքային պայմաններ, ժամանակակից և հարմարավետ բնակարաններ, արդյունաբերական և պարենային ապրանքների լայն ընտրանի, անթերի սպասարկում (որը տալիս է նրանց սեփական կարևորության զգացում), զարգացած ենթակառուցվածք և այլն։
Այնուամենայնիվ, եթե բավարարվածության սահմանները հստակեցված չեն, ապա ժամանակի ընթացքում մարդը կարող է վերածվել «ավտոմատ կոնստրուկտի»՝ հոգևոր և բարոյական աճից զուրկ «բիոռոբոտի»: Նման մարդկանց համար դժվար է հեռանալ իրենց հարմարավետության գոտուց, իսկ սեփական կարիքները բավարարելու ցանկությունը դառնում է կյանքի գլխավոր նպատակը։ Միևնույն ժամանակ, քաղաքակրթական հարմարավետության պայմաններում կյանքը միշտ չէ, որ հանգեցնում է բարձր բարոյականության և մշակույթի։ Երբ տեղի ունեցողը անհասկանալի է թվում, իսկ ապագան անորոշ է, արժե դիմել պատմությանը, միգուցե դա արդեն եղել է նախկինում։
Բայց, ցավոք, մարդկությունը չի քաղում պատմության դասերը։ Պատմական գիտելիքները հաճախ մանիպուլյացիայի են ենթարկվում և օգտագործվում են ոչ թե գլոբալ սոցիալական խնդիրներ լուծելու, այլ տվյալ ժամանակահատվածում իշխող խմբերի շահերը պաշտպանելու համար։
Պետք է հիշել, որ քաղաքակրթության ապագան ուղղակիորեն կախված է մարդու այսօրվա մտավոր և հոգևոր-մշակութային գործունեության արդյունքներից։
P.S. Լուսանկարում Բագրատ արքեպիսկոպոս Գալստանյանն է՝ Բագրատ Սրբազանը, Շուշի քաղաքի Սուրբ Ղազանչեցոց եկեղեցում, 2020 թվականի Արցախյան պատերազմի օրերին։
